डबक चाळ : आधीच प्रभुत्वाशयाने

डबक चाळ : आधीच प्रभुत्वाशयाने मग्न
महारांच्या भाषेतला अतिथी शब्द होतो
सामान्य व्यवहारातला
आणि समोरच्या डबक्ताय एक साग्र
रंगीत चाळ उभी रहाते.
ती कलंडतेही कधी कधी आणि सोप्या बदकासारखी,
चिखलासारखी, डबक्यात पडता पडता
तिचा भुरकट पांढरा रंग विस्तारतो.

ती डुबते, ती डबाडबा घाईने डुबते,
तिची चिल्लीपिल्ली आंघोळतात, तिच्या मग्न आशयाला
कोऱ्या भाकरीएवढे साधे नव्हे
तर उपासाच्या धोपडदशमीसारखे कंगोरे फुटतात.

डबक चाळ की बदक चाळ, आम्हाला हा प्रश्न पडायचा
नावाची गल्लत करायचो आम्ही ल्हाणपणी,
मी गटारावरून म्युनिसिपाल्टीच्या शाळेत जायचो,
पावसाळ्यात पाणी फुगले की
पोरं धडाधडा उड्या घ्यायची
घाण पाण्याने त्यांचे डोळे, केस हिरवे व्हायचे
मी पण हिरवे टोळ पकडायचो
हिरवी हिरवी फुलपाखरे होतो आम्ही
आम्ही मुले पण असायचो, पण हिरवी नी कच्ची

मीही एकदा पाण्यात उडी घेतलेली गटाराच्या
नी पोहत गेलेलो डबक/बदक चाळीच्या ओसाडीपर्यंत

भीमराव ल्हाणपणी इथे रहायचे, त्यांनासुद्धा
पावसाळ्यात घाणीतून पोहत यावे लागायचे, माहित हे
भीमराव कोण, कुठल्या यत्तेतला मी विचारले
आमच्या शाळेतला खैरमोडे म्हणाला,
अरे भीमराव म्हणजे आपले बाबासाहेब
आपले डाक्टर बाबासाहेब आंबेडकर,
आंबेडकर बाबा.
आपल्या पुस्तकात ज्यांचा फोटो आहे ना ते.
आणि त्या बिचाऱ्याकडे पुस्तक नव्हते
माझ्याकडेसुद्धा तेव्हा थोडीच पुस्तके होती.

बाबासाहेब, पहिल्यांदा तुम्हाला
असे ओळखले आहे मी, असे
ल्हाण अस्ताव्यस्त हिंडणाऱ्या चिखली डुकरासारखा,
आपल्याच संकटामधून जगासमोर
संकटाची मीमांसा मांडणारा,
या जगाच्या जातीव्यवस्थेला डुक्कर-मुसंडी देऊन
तो डबक/बदक चाळीच्या गटारात
कोसळून देऊ इच्छिणारा
एक सालस, कंदिलाच्या उजेडातला
तोकडी खाकी पँट घालणारा कवि-पोरगा.

बाबासाहेब लहानपणी तुम्ही डिट्टो असे दिसला होतात मला
मी सातवीत असताना,
आणि बाबासाहेब, तुम्हाला आठवते ना
तुम्ही लहानपणी आमच्या पुस्तकातसुद्धा राहत नव्हतात
नी डबक/बदक चाळीपेक्षा तुमची कांक्षा विस्तारून,
तेव्हा कितीतरी प्रचंड वर्षे होऊन गेली होती.

मी केवढा होतो, तुम्ही कुठे केवळे १९५३ साली
आम्ही पाचव्या यत्तेत असताना बाबासाहेब,
आणि सातवी संपवून
मी गटाराजवळच्या शाळेतून हायस्कूलात गेलो
तेव्हा तुम्ही काय करत होतात.

तुमचं धर्मांतर झालं होतं का तेव्हा,
धर्मचक्र प्रवर्तनाचं वहातं वारं
गटारं बुझवू पाह्यलेली तुमच्या शांत समुद्राने
एक प्रचंड आंदोलित इतिहास घडवलेला तुम्ही
ते घडलं होतं का तेव्हा,
तुम्ही नव्हतात आणि होतातही वाटते अंधुकसे
जेव्हा संयुक्त महाराष्ट्राच्या चळवळीत
आम्ही सर्व जातीपातीची पोरं
शाळेत जात असताना
आजूबाजूने सूं सूं गोळ्या चालत असत,

अनेकदा खाटेवरून नेताना
जखमी किंवा मेलेली माणसं
तुम्हीही पाहिलेली असतील, बाबासाहेब
तेव्हा कर्फ्यूच्या ठिक्कर अंधारात

बाबासाहेब ल्हाणपणी किती एकाकी वाटायचं
गटारावरच्या पोरांना तेव्हा, किती एकाकी.